Polska epika bohaterska przed i po „Gofredzie”
Article Sidebar
Main Article Content
Abstrakt
The article is a review of the most important trends in the development of the Polish epic in the 16th and 17th centuries. In the absence of significant traditions of knightly works, the creation of Polish heroic poetry should be associated primarily with the humanistic movement, whose representatives set a heroic epic at the top of the hierarchy of genres and recognized 'Eneid' as its primary model. The postulate proposed first by the Renaissance and later by the Baroque authors did not lead to the creation of a ‘real’ epic in Poland. The translations of: the Virgil’s epic poem (1590) by Andrzej Kochanowski and Book 3 of 'The Iliad' by Jan Kochanowski can be regarded as the genre substitutes. These translations seem to test whether the young Polish poetic language is able to bear the burden of an epic matter. Then again, the works of Maciej Kazimierz Sarbiewski on the Latin 'Lechias' (the 1st half of the 17th century), which was to present the beginnings of the Polish state, were not completed. Polish Renaissance authors preferred themes from modern or even recent history, choosing 'Bellum civile' by Lucan as their general model but they did not refrain from typically heroic means in the presentation of the subject. This is evidenced by such poems as 'The Prussian War' (1516) by Joannis Vislicensis or 'Radivilias' (1592) by Jan Radwan. The Latin epic works were followed by the vernacular epic in the 17th century, when the historical epic poems by Samuel Twardowski and Wacław Potocki were created, as well as in the 18th century (the example of 'The Khotyn War' by Ignacy Krasicki). The publication of Torquato Tasso’s 'Jerusalem delivered' translation by Piotr Kochanowski in 1618 introduced to the Polish literature a third variant of an epic poem, which is a combination of a heroic poem and romance motives. The translation gained enormous recognition among literary audiences and was quickly included in the canon of imitated works, but not as a model of an epic, but mainly as a source of ideas and poetic phrases (it was used not only by epic poets). The exception here is the anonymous epos entitled 'The siege of Jasna Góra of Częstochowa', whose author spiced the historical action of the recent event with romance themes, an evident reference to the Tasso’s poem. The Polish translation of Tasso’s masterpiece also contributed to the popularity of the ottava rima, as an epic verse from the second half of the 17th century (previously the Polish alexandrine dominated as the equivalent of the ancient hexameter). This verse was used both in the historical and biblical epic poems, striving to face the rhythmic challenge.
Downloads
Article Details
Utwór dostępny jest na licencji Creative Commons Uznanie autorstwa – Użycie niekomercyjne – Bez utworów zależnych 4.0 Międzynarodowe.
POLITYKA PRAW AUTORSKICH
Wydawca „Annales Universitatis Paedagogicae Cracoviensis. Studia Historicolitteraria” jest upoważniony do korzystania oraz do rozpowszechniana wszystkich opublikowanych w czasopiśmie materiałów na podstawie umowy licencji niewyłącznej, zawartej uprzednio na czas nieoznaczony każdorazowo z autorem/ką konkretnego utworu na określonych w tamtejszej umowie polach eksploatacji.
POLITYKA OTWARTEGO DOSTĘPU
„Annales Universitatis Paedagogicae Cracoviensis. Studia Historicolitteraria” to czasopismo o otwartym dostępie, a cała jego zawartość jest dostępna bezpłatnie dla użytkowników i instytucji na zasadach licencji niewyłącznej CreativeCommons (CC BY-NC-ND 4.0). Użytkownicy/ki mogą czytać, pobierać, wykonywać kopie, rozpowszechniać, drukować, wyszukiwać lub linkować do pełnych tekstów artykułów w tym czasopiśmie bez uprzedniej zgody wydawcy lub autora/ki pod warunkiem podania źródła dostępu i autorstwa danej publikacji. Jest to zgodne z definicją otwartego dostępu BOAI (http://www.soros.org/openaccess).
Bibliografia
Dąbrowski R., Epopeja w literaturze polskiego oświecenia, Kraków 2015.
Dimke‑Kamola J., Między harmonią a konfuzją. Refleksje Torquata Tassa o poemacie i człowieku, „Odrodzenie i Reformacja w Polsce” 2005, s. 149–165.
Gansiniec R., „Sbigneis” Mikołaja Kotwicza, „Pamiętnik Literacki” 1957, z. 1, s. 108–130.
Gansiniec R., „Tragedia Petri Comitis”, „Pamiętnik Literacki” 1952, z. 1–2, s. 52–139.
Kaczmarek M., Epicki kształt poematów historycznych Samuela Twardowskiego, Wrocław 1972.
Kopczyńska Z., Polska strofa oktawowa, „Pamiętnik Literacki” 1963, z. 2, s. 491–510.
Krzywy R., „A ja arma virumque zaczynam canere…” Uwagi o kształcie literackim poematu „Deketeros akroama” Andrzeja Rymszy, „Wschodni Rocznik Humanistyczny” 2007, s. 9–29.
Krzywy R., „Do rozmachu epicznego tchu nie stawało”. Jan Kochanowski a poezja epicka – próba przeorganizowania stanu wiedzy, [w:] W kręgu Kalliope. Epika w dawnej literaturze polskiej i jej konteksty. Prace ofiarowane Profesor Ludwice Ślękowej, red. A. Oszczęda i J. Sokolski, Wrocław 2010, s. 31–50.
Krzywy R., Klasycyzm polskiej epiki bohaterskiej od czasów renesansu po oświecenie, [w:] Klasycyzm. Estetyka – doktryna literacka – antropologia, red. K. Meller, Poznań 2009, s. 101–126.
Krzywy R., Między historią a tradycją eposu heroicznego. Uwagi o „Wojnie chocimskiej” Ignacego Krasickiego, „Ruch Literacki” 2014, nr 4–5, s. 395–408.
Krzywy R., Od hodoeporikonu do eposu peregrynackiego. Studium z historii form literackich, Warszawa 2001.
Krzyżanowski J., Romans polski wieku XVI, Warszawa 1962.
Kürbisówna B., Dziejopisarstwo wielkopolskie XIII i XIV wieku, Warszawa 1959.
Labuda G., Źródła, sagi i legendy do najdawniejszych dziejów Polski, Warszawa 1960.
Mańkowski J., Historia trojańska w literaturze i kulturze polskiej wieku XVI, [w:] tegoż, Memoriale praeteritorum. Studia mediewistyczne i renesansowe, Warszawa 2019, s. 7–60.
Milewska‑Waźbińska B., W kręgu bohaterów spod Wiednia. Rzecz o dwóch łacińskich eposach historycznych, Warszawa 1998.
Nieznanowski S., Staropolska epopeja historyczna. Kształtowanie się pojęcia, drogi rozwoju, [w:] tegoż, Studia i wizerunki. O poezji staropolskiej i jej badaczach, Warszawa 1989, s. 124–165.
Nieznanowski S., Warsztat epicki „Obleżenia Jasnej Góry Częstochowskiej”, [w:] W kręgu „Gofreda” i „Orlanda”, red. T. Ulewicz, Wrocław 1970, s. 161–167.
Nowak‑Stalmann S., Epika historyczna Samuela ze Skrzypny Twardowskiego, przeł. M. Przybylik, red. R. Krzywy, Izabelin 2004.
Ocieczek R., „Obleżenie Jasnej Góry Częstochowskiej. Dzieło i autor, Kraków 1993.
Okoń J., „Dafnis drzewem bobkowym” wobec „Gofreda”, „Miscellanea Łódzkie” 1995, z. 1, s. 13–22.
Peter M., O wpływie „Jerozolimy wyzwolonej” na „Daphnidę” Twardowskiego, „Pamiętnik Literacki” 1913, s. 37–55.
Picchio R., Struktura stylistyczna „Gofreda” na tle tradycji polskich, [w:] tegoż, Studia z filologii słowiańskiej i polskiej, Kraków 1999, s. 235–242.
Plezia M., Dookoła tekstu i daty poematu o Piotrze Właście, „Pamiętnik Literacki” 1954, z. 2, s. 452–472.
Pollak R., „Goffred” Tassa‑Kochanowskiego, wyd. 2, Wrocław 1973.
Pollak R., Tasso w Polsce, [w:] tegoż, Wśród literatów staropolskich, Warszawa 1966.
Prejs M., Dwa studia o „Oblężeniu Jasnej Góry Częstochowskiej”, [w:] tegoż, Staropolskie kręgi inspiracji. Studia o literaturze, Warszawa 2004, s. 110–140.
Ranocchi E., Kryptocytaty z „Eneidy” Andrzeja Kochanowskiego w tłumaczeniach Piotra, [w:] Świt i zmierzch baroku, red. M. Hanusiewicz, J. Dąbkowska i A. Karpiński, Lublin 2002, s. 143–185.
Ranocchi E., „Monomachia Parysowa z Menelausem”, [w:] Lektury polonistyczne. Jan Kochanowski, red. A. Gorzkowski, Kraków 2001, s. 262–278.
Ranocchi E., O przekładzie „Eneidy” dokonanym przez Andrzeja Kochanowskiego, „Ruch Literacki” 1997, z. 4, s. 491–507.
Rusnak R., Późnobarokowe przekłady „Wojny domowej” Lukana na tle epickiej tradycji epoki, [w:] W kręgu Kalliope. Epika w dawnej literaturze polskiej i jej konteksty. Prace ofiarowane Profesor Ludwice Ślękowej, red. A. Oszczęda i J. Sokolski, Wrocław 2010, s. 118–130.
Szczerbicka‑Ślęk L., W kręgu Klio i Kalliope. Staropolska epika historyczna, Wrocław 1973.
Trościński G., Romansowość i parenetyka w „Tobiaszu wyzwolonym" Stanisława Herakliusza Lubomirskiego, [w:] Literatura i pamięć kultury. Studia ofiarowane Profesorowi Stefanowi Nieznanowskiemu w pięćdziesięciolecie pracy naukowej, red. S. Baczewski, D. Chemperek, Lublin 2004, s. 257–287.
Wiesiołowski J., Romans rycerski w kulturze społeczeństwa późnośredniowiecznej Polski, [w:] Literatura i kultura późnego średniowiecza w Polsce, red. T. Michałowska, Warszawa 1993, s. 153–159.
Zielonka Z., Carmen Mauri – pierwszy poemat na ziemiach polskich, „Słupskie Prace Humanistyczne” 1985, s. 169–199.