"Gertruda Komorowska" – powieść Marii z Chłędowskich Pomezańskiej. Kobiecy wariant historii słynnego mezaliansu
Article Sidebar
Main Article Content
Abstrakt
The article is a description of an extensive novel by a Galician writer, Maria Pomezańska née Chłędowska, entitled Gertruda Komorowska and published in 1853 in Lviv. The analysis is based on a few issues. Firstly, the sources determining a particular variant of the story of the marriage between Szczęsny Potocki and Gertruda Komorowska and the crime committed against a young woman. Secondly, the way the heroes were created and their mutual emotional and psychological relationships. Thirdly, the motivations that prompted the writer to deal with the topic which was already known and described in literature at that time. The article leads to the conclusion that Pomezańska’s work refers to women’s historical anecdotes of the 18th and 19th centuries, but its goals are essentially feminist, also because the past is used to build a kind of female supplement to official history. Its widely known canvas was filled with the voice of women, overlooked or marginalized by male writers.
Downloads
Article Details
Utwór dostępny jest na licencji Creative Commons Uznanie autorstwa – Użycie niekomercyjne – Bez utworów zależnych 4.0 Międzynarodowe.
POLITYKA PRAW AUTORSKICH
Wydawca „Annales Universitatis Paedagogicae Cracoviensis. Studia Historicolitteraria” jest upoważniony do korzystania oraz do rozpowszechniana wszystkich opublikowanych w czasopiśmie materiałów na podstawie umowy licencji niewyłącznej, zawartej uprzednio na czas nieoznaczony każdorazowo z autorem/ką konkretnego utworu na określonych w tamtejszej umowie polach eksploatacji.
POLITYKA OTWARTEGO DOSTĘPU
„Annales Universitatis Paedagogicae Cracoviensis. Studia Historicolitteraria” to czasopismo o otwartym dostępie, a cała jego zawartość jest dostępna bezpłatnie dla użytkowników i instytucji na zasadach licencji niewyłącznej CreativeCommons (CC BY-NC-ND 4.0). Użytkownicy/ki mogą czytać, pobierać, wykonywać kopie, rozpowszechniać, drukować, wyszukiwać lub linkować do pełnych tekstów artykułów w tym czasopiśmie bez uprzedniej zgody wydawcy lub autora/ki pod warunkiem podania źródła dostępu i autorstwa danej publikacji. Jest to zgodne z definicją otwartego dostępu BOAI (http://www.soros.org/openaccess).
Bibliografia
[a.a], Słowo o „Gertrudzie Komorowskiej”, powieści napisanej przez Marię z Chłędowskich Pomezańską, „Dziennik Literacki” 1853, nr 17, s. 130–133.
[a.a.], [wspomnienie pośmiertne], „Gazeta Polska” 1862, nr 54, s. 2.
Bachórz J., Pozytywiści o „Marii”, [w:] Antoniemu Malczewskiemu w 170 rocznicę pierwszej edycji „Marii”, red. H. Krukowska, Białystok 1997.
Bachórz J., Romans w powieści, czyli o wątkach miłosnych w powieściopisarstwie polskim okresu międzypowstaniowego 1831–1863, [w:] tegoż, Romantyzm a romanse. Studia i szkice o prozie polskiej w pierwszej połowie XIX wieku, Gdańsk 2005.
Bartoszewicz A., Znakomite niewiasty polskie, a szczególnie znane w dziejach równie jak i na polu literackim, Archiwum Państwowe w Łodzi, Archiwum rodziny Bartoszewiczów, rkp., nr zespołu 592, sygn. 765.
Baym N., Between Enlightenment and Victorian: Toward a Narrative of American Women Writers Writing History, „Critical Inquiry” 1991, Vol. 18, No. 1, s. 22–41.
Białynia‑Chołodecki J., Gertruda z Komorowskich Szczęsnowa Potocka (starościna Bełska): „Maria” w powieści ukraińskiej Antoniego Malczewskiego i odkrycie jej grobowca w Witkowie, Lwów 1906.
Budrewicz T., Piotra Chmielowskiego i Wincentego Danka syntezy pisarstwa Józefa Ignacego Kraszewskiego, [w:] Polska powieść historyczna dawniej i dziś, red. R. Stachura, T. Budrewicz, B. Faron, współpr. K. Gajda, Kraków 2007.
Bujnicki T., Polska powieść historyczna XIX wieku, Wrocław 1990.
Burkot S., Uwikłani w historię. Szkice o literaturze, autorach i utworach z XIX i XX wieku, Kraków 2008.
Chłędowski K., Pamiętniki, t. 1: Galicja (1843–1880), do druku przygotował, wstępem i przypisami opatrzył A. Knot, wyd. 2, Kraków 1957.
Coavoux S., Kramer R., Women Authors and the Writing of History in Nineteenth‑Century Greece, „Clio. Women, Gender, History” 2019, No. 49, s. 221–237.
Czaplińska M., Mniszchowa z Brühlów Maria Amelia [hasło], [w:] Polski słownik biograficzny, t. 21, z. 3: Młodowski Antonin – Molicki Antoni, red. H. Markiewicz, Wrocław 1976, s. 452–454.
Czeppe M., Potocka Mniszchów Józefina Amelia [hasło], [w:] Polski słownik biograficzny, t. 27, z. 4: Popowski Józef – Potocki Ignacy, red. H. Markiewicz, Kraków 1983, s. 740–742.
Dzieszyński R., Targ małżeński w Krośnie, „Widnokrąg” 1986, nr 21, s. 3.
F.H.L. [Fryderyk Henryk Lewestam], Zofia Olelkiewiczówna, „Roczniki Krytyki Literackiej” 1842, nr 10, s. 37–38; nr 11, s. 42–44.
F.M.S. [F.M. Sobieszczański], Pomezańska (Maryja) z Chłędowskich [hasło], [w:] Encyklopedia powszechna Orgelbranda, t. 21, Warszawa 1865, s. 297.
Gruchała I., Książki z księgozbioru Korduli z Komorowskich Potockiej w bibliotece Heleny Dąbczańskiej, „Rocznik Biblioteki Naukowej PAU i PAN w Krakowie” 2016, R. LXI, s. 67–90.
Gugała P., Walenty Chłędowski – filozof „z” i „dla” Galicji, „Galicja” 2016, nr 2, s. 35–42.
Kitowicz J., Pamiętniki do panowania Augusta III i Stanisława Augusta, t. 1, Lwów 1882.
Kosiek A., Kazimierza Chłędowskiego „kraj lat dziecinnych”, [w:] Kazimierz Chłędowski. Pisarz i badacz kultury, red. J. Miziołek, J. Maj, Krosno 2007, s. 33–45.
Kraszewski J.I., Starościna bełska (Gertruda z hr. Komorowskich hr. Potocka). Opowiadanie historyczne 1770–1774, Warszawa 1858.
Kraszewski o powieściopisarzach i powieści. Zbiór wypowiedzi teoretycznych i krytycznych, oprac. S. Burkot, Warszawa 1962.
Kraushar A., Trzy żony Szczęsnego Potockiego (notatka historyczna ilustrowana), „Kraj” 1899, nr 14, s. 30–31.
Kubit J., Wokół pewnego listu, [w:] tegoż, Dukielskie historie, Dukla 2020.
Kulesza I., Gertruda Komorowska – historyczny pierwowzór Marii Malczewskiego, „Gryfita” 1997, nr 15/16, s. 5–7.
Latawiec K., Dukla historyczna i literacka, [w:] tejże, Literackie miejsca peryferyjne, Kraków 2022.
Łojek J., Szczęsny Potocki. Dzieje zdrajcy, Katowice 1988.
Maciejewski J., Antoni Malczewski – autor „Marii”, [w:]„Maria” i Antoni Malczewski, oprac. H. Gacowa, Wrocław 1974.
Malczewski A., Maria. Powieść ukraińska, tudzież drobne pisma, zebrał, dokumenta wyjaśniające osnowę Marii przyłączył i żywot pisarza skreślił A. Bielowski, Lwów 1838.
Mały Król na Rusi i jego stolica Krystynopol, z pamiętnika klasztornego 1766–1787 i z innych źródeł zebrał i zestawił J. Czernecki, Kraków 1939.
Marczak A., Z tradycji kulturalno‑literackich Dukli i pobliskich miejscowości w XVIII i XIX wieku, „Podkarpacie” 1971, nr 10, s. 4–5; nr 11, s. 4–5.
Marzec L., Lady Awantura. Maria Jehanne Wielopolska, [w:] Dwudziestolecie mniej znane. O kobietach piszących w latach 1918–1939, red. K. Cierzan, M. Graban‑Pomirska, E. Graczyk, Kraków 2011.
Ochocki Jan Duklan, Pamiętniki [Jana Duklana Ochockiego]: z pozostałych po nim rękopismów przepisane i wydane przez J.I. Kraszewskiego, t. 4, Wilno 1857.
Pan na Tulczynie. Wspomnienia o Stanisławie Szczęsnym Potockim, jego rodzinie i dworze, zebrał i wydał z 4 ilustracjami i tablicą genealogiczną A. Czartkowski, Lwów – Poznań 1925.
Polska powieść historyczna dawniej i dziś, red. R. Stachura, T. Budrewicz, B. Faron, współpr. K. Gajda, Kraków 2007.
Pomezańska M., Gertruda Komorowska, t. 1–3, Lwów 1853.
Rabowicz E., Potocka z Komorowskich Gertruda [hasło], [w:] Polski słownik biograficzny, t. 27, z. 4: Popowski Józef – Potocki Ignacy, red.H. Markiewicz, Kraków 1983, s. 738–740.
Rolle J.A., Dwór tulczyński, [w:] Wybór pism, t. 2, oprac. W. Zawadzki, Kraków 1966.
Skręt R., Pomezańska z Chłędowskich Maria [hasło], [w:] Polski słownik biograficzny, t. 27, z. 2: Pogonowski Janusz – Poniatowska Helena, red. H. Markiewicz, Kraków 1983, s. 379.
Słomkowska A., Adam Chłędowski jako publicysta i wydawca czasopism: (informacja bio‑bibliograficzna), „Rocznik Historii Czasopiśmiennictwa Polskiego” 1968, t. 7, z. 2, s. 42–57.
Stankowska H., Opozycja dokumentaryzmu i literackości we wczesnych powieściach historycznych w Polsce, [w:] W kręgu zagadnień polskiej powieści historycznej XIX w., red. L. Ludorowski, Lublin 1984.
Stankowska H., Początki powieści historycznej w Polsce, Opole 1965.
Sutherland K., ‘Where History says little, Fiction may say much’ (Anna Barbauld): the historical novel in women’s hand in the mid‑twentieth century, [w:] Georgette Heyer, History and Historical Fiction, eds. S.J. Rayner, K. Wilkins; https://www.jstor.org/stable/j.ctv15d818n.7 [dostęp: 10.08.2023].
Swieykowski E., Studia do historii sztuki i kultury wieku osiemnastego w Polsce, t. 1: Monografa Dukli, Kraków 1903.
Szala A., O poetyce wczesnych powieści Waltera Scotta, [w:] W kręgu zagadnień polskiej powieści historycznej XIX w., red. L. Ludorowski, Lublin 1984.
Szymanowski W., Gertruda Komorowska, „Tygodnik Ilustrowany” 1868, nr 25, s. 1–2.
Tyrowicz M., Chłędowski Walenty [hasło], [w:] Polski słownik biograficzny, t. 3: Brożek Jan – Chwalczewski Franciszek, red. W. Konopczyński, Kraków 1937, s. 308–309.
Wallace D., ‘History to the Defeated’: Women Writers and the Historical Novel in the Thirties, „Critical Survey” 2003, Vol. 15, No 2: Literature of the Thirties, s. 76–92.
Wallace D., The Woman’s Historical Novel: British Women Writers, 1900–2000, London 2005.
Wasylewski S., Kazimierz Chłędowski [hasło], [w:] Polski słownik biograficzny, t. 3: Brożek Jan – Chwalczewski Franciszek, red. W. Konopczyński, Kraków 1937, s. 306–307.
Wasylewski S., Lady Makbet w „Marii” Malczewskiego, [w:] tegoż, Twarz i kobieta, Kraków 1960.
Węgrzyn I., Polskie piekło. Literackie biografie zdrajców targowickich: Stanisława Szczęsnego Potockiego, Franciszka Ksawerego Branickiego i Seweryna Rzewuskiego, Kraków 2005.
Woźniakiewicz‑Dziadosz M., Powieść polityczna w masce historycznej. O „Zaklętym dworze” Walerego Łozińskiego, [w:] W kręgu zagadnień polskiej powieści historycznej XIX w., red. L. Ludorowski, Lublin 1984, s. 58–71.